“Chợ online" thành “mảnh đất màu mỡ” cho hàng giả, hàng nhái
Nếu như trước đây, hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng thường "ẩn mình" trong các khu chợ truyền thống, các cửa hàng nhỏ lẻ thì với sự bùng bổ của hoạt động mua sắm trực tuyến như hiện nay, chúng công khai xuất hiện trên các sàn thương mại điện tử lớn, các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok qua những buổi livestream thu hút hàng nghìn người xem.
Thống kê cho thấy, số lượng các vụ vi phạm hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ tăng mỗi năm. Từ đầu năm 2025 đến nay, hàng nghìn vụ việc đã được các cơ quan chức năng phát hiện và xử lý, với tổng trị giá vi phạm lên tới hàng chục tỷ đồng.
 |
| “Chợ online" thành “mảnh đất màu mỡ” cho hàng giả, hàng nhái (Ảnh minh họa) |
Thống kê của Bộ Công thương cho thấy, trong quý I/2025, lực lượng Quản lý thị trường cả nước đã kiểm tra 6.192 vụ, phát hiện và xử lý 5.626 vụ vi phạm, thu nộp ngân sách Nhà nước gần 90 tỷ đồng. Tổng trị giá hàng hóa vi phạm lên tới 46 tỷ đồng, trong đó trị giá hàng hóa bị buộc tiêu hủy là 48 tỷ đồng. Đây là con số cao kỷ lục so với cùng kỳ các năm trước.
Trong tháng 6, lực lượng chức năng tại một số thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Đà Nẵng hay các tỉnh biên giới như Lạng Sơn, Lào Cai… đồng loạt triển khai các đợt kiểm tra các kho hàng livestream, kho chứa hàng online và các đơn vị vận chuyển.
Điển hình, ngày 14/6 vừa qua, lực lượng chức năng tại tỉnh Lạng Sơn đã kiểm tra đột xuất một cơ sở kinh doanh trên địa bàn, chuyên bán hàng qua mạng xã hội Facebook và TikTok. Qua kiểm tra, cơ quan chức năng thu giữ hơn 3.000 sản phẩm không có hóa đơn, chứng từ, bao gồm hàng gia dụng, thời trang, mỹ phẩm. Đây là một trong nhiều vụ việc điển hình được phát hiện trong chiến dịch "cao điểm" kiểm tra thương mại điện tử dịp giữa năm.
Tại Hà Nội, trong 5 tháng đầu năm, tình hình sản xuất, buôn bán hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, không rõ nguồn gốc… trên địa bàn tiếp tục diễn biến phức tạp. Hoạt động lợi dụng thương mại điện tử để sản xuất, kinh doanh, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu, hàng không rõ nguồn gốc, hàng giả, kém chất lượng, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ… có chiều hướng gia tăng.
Theo đó, 5 tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng Ban Chỉ đạo 389 thành phố Hà Nội kiểm tra 9.587 trường hợp, xử lý 8.770 vụ vi phạm về buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả (trong đó khởi tố 107 vụ với 163 bị can), thu nộp ngân sách Nhà nước hơn 2.000 tỷ đồng.
Không dễ xử lý vì quy định về "chợ online" còn lỏng lẻo
Theo ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương) cho biết, các hình thức vi phạm phổ biến được phát hiện gồm kinh doanh hàng hóa không rõ nguồn gốc, livestream quảng cáo sai sự thật, sử dụng hình ảnh người nổi tiếng không phép, lừa đảo qua mạng, vi phạm nhãn hiệu và không đăng ký kinh doanh theo quy định.
Với hàng loạt các vụ việc lợi dụng mạng xã hội, các trang thương mại điện tử để kinh doanh hàng giả, hàng nhập lậu, hàng kém chất lượng... trong thời gian gần đây đã cho thấy những lỗ hổng, hạn chế trong quản lý hoạt động kinh doanh qua mạng xã hội, trên các sàn thương mại điện tử.
Trong khi đó, công tác điều tra, phát hiện vi phạm trên mạng gặp rất nhiều hạn chế, chưa kể các đối tượng vi phạm ngày càng có nhiều chiêu thức tinh vi để qua mặt lực lượng chức năng.
 |
| Lực lượng chức năng phát hiện một lượng lớn hàng hóa nhập lậu tại phố Bạch Mai (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) |
Theo ông Trần Hữu Linh, việc xử lý gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhái trên môi trường thương mại điện tử luôn gặp khó khăn, vì nhiều mặt hàng phức tạp, công nghệ tinh vi, lực lượng và phương tiện thanh kiểm tra còn hạn chế, cần sự phối hợp của nhiều cơ quan chuyên ngành khác nhau.
Trong khi đó, pháp luật hiện hành chưa có quy định cụ thể về chế tài đối với các mô hình bán hàng, quảng cáo mới, các chế tài đã có cũng chưa thực sự đủ mạnh.
Còn theo các chuyên gia pháp lý, các sàn giao dịch điện tử bùng nổ như hiện nay có thể cung cấp và chiếm thị phần rất lớn trong các giao dịch mua bán hàng hóa, dịch vụ nhưng các quy định hiện hành trong Nghị định 52/2013 được sửa đổi bổ sung bởi Nghị định 85/2021 chưa điều chỉnh các hoạt động trên sàn thương mại điện tử, dẫn đến sự lỏng lẻo trong khâu quản lý.
Đặc biệt, quy định không làm rõ trách nhiệm của sàn thương mại điện tử trong việc yêu cầu người bán phải cung cấp giấy tờ hợp pháp liên quan sản phẩm, dịch vụ mà chỉ quy định các thông tin như tên, trụ sở, giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, mã số thuế.
Từ đó, một người bán hàng trên các sàn thương mại điện tử có thể tạo nhiều tài khoản, mượn giấy tờ người thân để né tránh trách nhiệm khi có sự cố, khiến việc truy vết và xử lý của cơ quan chức năng gặp vô vàn khó khăn.
Nghiêm trọng hơn, một số vụ việc còn có sự tiếp tay, bao che của một bộ phận cán bộ quản lý Nhà nước, tạo nên những lỗ hổng nghiêm trọng trong hệ thống quản lý.
Chưa kể đến, với lợi nhuận khổng lồ, các đối tượng sẵn sàng bất chấp pháp luật, sử dụng những thủ đoạn ngày càng tinh vi để qua mặt cơ quan chức năng và lừa dối người tiêu dùng. Họ lợi dụng sự ẩn danh của không gian mạng, tạo ra hàng loạt tài khoản ảo, sử dụng hình ảnh quảng cáo sai sự thật, thậm chí thuê cả những người nổi tiếng, người có sức ảnh hưởng để quảng bá cho những sản phẩm kém chất lượng.
Đây là một trong những chiêu thức phổ biến nhất, đánh vào tâm lý tin tưởng của người hâm mộ để tiêu thụ sản phẩm.
Phòng ngừa là cơ bản, xử lý là quyết định
Tình trạng hàng giả xuất hiện tràn lan trên các sàn thương mại điện tử đang gióng lên hồi chuông báo động về sự buông lỏng quản lý và thiếu trách nhiệm của một số nền tảng trong kiểm soát chất lượng sản phẩm.
Theo Giám đốc Sở Công thương Hà Nội Võ Nguyên Phong, quan điểm của thành phố Hà Nội “phòng ngừa là cơ bản, xử lý là quyết định”. Bên cạnh tăng cường các biện pháp nghiệp vụ, phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, thành phố sẽ tập trung tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các lực lượng chức năng, nâng cao vai trò trách nhiệm của người đứng đầu trong đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả.
 |
Các hành vi vi phạm về thương mại điện tử ngày càng diễn ra tinh vi, hoạt động thương mại điện tử có yếu tố nước ngoài phát sinh dưới nhiều hình thức và một số mô hình hoạt động thương mại điện tử mới đã và đang đặt ra yêu cầu mới đối với cơ quan quản lý Nhà nước.
Bên cạnh các chiến dịch kiểm tra định kỳ và đột xuất sẽ tiếp tục được triển khai trên diện rộng từ nay đến cuối năm 2025, Bộ Công thương cho biết sẽ phối hợp với các Bộ, ngành và nền tảng công nghệ để xây dựng hệ thống chấm điểm tín nhiệm người bán online.
Theo ông Trần Hữu Linh, đây được kỳ vọng là công cụ hiệu quả để "lọc sạch" thị trường và bảo vệ người tiêu dùng Việt trong kỷ nguyên số.
Đồng thời, Bộ Công thương sẽ tiếp tục tham mưu hoàn thiện chính sách pháp luật, phân định rõ thẩm quyền, trách nhiệm các bộ, ngành, địa phương, cơ quan chức năng và cơ chế phối hợp liên ngành, tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác giám sát, kiểm tra. Bộ cũng sẽ trình Quốc hội phê duyệt Luật Thương mại điện tử để tăng cường quản lý, dự kiến sẽ trình tại Kỳ họp thứ 10 tới đây.
Điểm đáng lưu ý tại dự thảo Luật Thương mại điện tử, Bộ Công thương đề xuất người bán phải thực hiện định danh và xác thực điện tử (tên thương nhân, địa chỉ, mã số định danh, mã số thuế thu nhập cá nhân) trước khi cung cấp hàng hóa, dịch vụ và thông tin cho nền tảng thương mại điện tử.
Ngoài ra, người bán cũng phải công bố công khai điều kiện giao dịch chung, giá cả, vận chuyển và giao nhận, phương thức thanh toán (nếu có); minh bạch thông tin hàng hóa, dịch vụ, các quy định về bảo vệ thông tin cá nhân, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Nhiều ý kiến cho rằng, việc định danh là cần thiết vì xác định được trách nhiệm của người bán hàng, nguồn gốc của sản phẩm, trong trường hợp có xảy ra tranh chấp cũng dễ xử lý hơn. Hơn nữa, việc định danh người bán hàng online còn tạo công bằng đối với hộ kinh doanh truyền thống, bởi họ cũng phải đáp ứng yêu cầu về giấy phép kinh doanh, khai báo địa điểm kinh doanh, doanh thu tính thuế.
Chuyên gia kinh tế, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh bày tỏ, việc định danh người bán hàng thương mại điện tử trên VNeID ngoài bảo vệ người tiêu dùng thì còn đảm bảo sự bình đẳng trong hoạt động kinh doanh, bảo vệ các doanh nghiệp làm ăn chân chính; xây dựng lòng tin cho một phương thức kinh doanh hiện đại và tiện lợi; đồng thời tạo thuận lợi cho công tác quản lý Nhà nước, đặc biệt là quản lý thuế kinh doanh.
Người tiêu dùng không thể đứng ngoài cuộc
Chị Nguyễn Hải Yến, người kinh doanh các sản phẩm yến lâu năm ở Hà Nội cho hay, không ít người tiêu dùng vẫn còn tâm lý ham rẻ, từ đó mua phải hàng hóa kém chất lượng.
“Người tiêu dùng có quyền cân nhắc về giá cả nhưng phải đặc biệt quan tâm đến nguồn gốc xuất xứ và hàng hóa chất lượng. Các cụ ta vẫn dạy “tiền nào của đấy”. Rất nhiều khách hàng thấy tôi bán hàng giá cao hơn chỗ khác liên đắn đo. Đến khi chuyển sang mua của các nhà cung cấp khác, sản phẩm sử dụng không chất lượng, họ mới quay lại hỏi và mua hàng", chị Yến cho biết từ thực tế bán hàng.
Theo chị Yến, nếu người tiêu dùng vẫn chấp nhận mua những sản phẩm giá rẻ, kém chất lượng thì việc dọn sạch hàng giả trên "chợ online" là vô cùng khó khăn.
Chống hàng giả, hàng kém chất lượng không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý Nhà nước mà còn từ sự chủ động của người tiêu dùng. Mỗi người mua hàng cần chủ động trang bị các kỹ năng mua hàng trên mạng, không bị lóa mắt bởi những khuyến mãi ảo mà người bán bày ra, cảnh giác cao độ với những chào bán bám đuổi trên các thiết bị điện tử.
 |
| Giữa ma trận các mặt hàng trên "chợ online", nếu không tỉnh táo người tiêu dùng rất dễ mua phải hàng giả |
Hiện nay, các ứng dụng thương mại điện tử, các website thương mại điện tử uy tín đã được thông báo hoặc đăng ký với cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền, người mua cần tìm hiểu để biết chính xác, tránh mua trên các website giả mạo.
Ban Bảo vệ người tiêu dùng thuộc Ủy ban Cạnh tranh quốc gia (Bộ Công thương) khuyến cáo, khi nhận hàng hoá, người tiêu dùng phải xem xét kỹ hàng hóa, có nhãn hàng hóa hoặc các tài liệu có liên quan kèm theo thông tin của tổ chức, cá nhân chịu trách nhiệm về hàng hóa.
Người tiêu dùng cũng nên kịp thời thông tin, tố giác đến các cơ quan chức năng các trường hợp mua bán hàng hóa qua mạng vi phạm các quy định của pháp luật để kịp thời ngăn chặn, xử lý những hành vi vi phạm pháp luật.
Chỉ khi người tiêu dùng nói không với hàng giả, doanh nghiệp kiên quyết bảo vệ thương hiệu, sàn thương mại điện tử siết kiểm duyệt và các cơ quan chức năng làm việc đồng bộ, cuộc chiến chống hàng giả, hàng nhái mới thực sự đạt hiệu quả lâu dài.
Không thể chỉ trông chờ vào một đợt cao điểm để làm sạch thị trường thương mại điện tử vốn thay đổi và biến động nhanh như hiện nay. Chỉ khi có một khung pháp lý đủ mạnh và có trách nhiệm từ mỗi bên tham gia thì “chợ online” mới có thể “sạch”, quyền lợi, sức khỏe người tiêu dùng Việt mới thực sự được đảm bảo.
