Chặng đường thần tốc mang tính lịch sử khởi động lại điện hạt nhân

Nhìn lại hành trình phát triển điện hạt nhân của Việt Nam

Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận được Quốc hội phê duyệt lần đầu vào năm 2009 với tổng công suất 4.000 MW, chia thành 2 nhà máy trên diện tích 1.642 ha. Tuy nhiên, đến năm 2016, Quốc hội ra nghị quyết tạm dừng dự án vì nhiều yếu tố khách quan.

Ngày 25/11/2009, Quốc hội Khóa XII đã thông qua Nghị quyết số 41/2009/QH12 về phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận gồm nhà máy 1 và 2, với tổng công suất 4.000MW. Tổng mức đầu tư theo 3 kịch bản thấp 10,8 tỷ USD, cao là 11,2 tỷ USD và 12,2 tỷ USD, trên diện tích 1.642 ha.

Vận hành lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu và năng lượng giống nhau

Theo Nghị quyết 41 của Quốc hội, Chính phủ đã phê duyệt Kế hoạch tổng thể số 460 ngày 18/3/2010, chia dự án này thành 7 dự án thành phần trong đó EVN được giao làm chủ đầu tư 6 dự án (chủ yếu là kỹ thuật, nhà máy) và tỉnh Ninh Thuận 1 dự án (di dân tái định cư).

Năm 2010, 2011, thực hiện chủ trương của Trung ương, Chính phủ đã tiến hành đàm phán với 2 nước Nga và Nhật Bản. Nga đã đồng ý hỗ trợ Việt Nam xây dựng nhà máy điện hạt nhân với công suất là 2.000 MW và hỗ trợ về vốn. Còn Nhật Bản thì thống nhất hỗ trợ về kỹ thuật xây dựng nhà máy điện hạt nhân 2 và hỗ trợ về vốn.

Tuy nhiên, đến ngày 26/11/2016, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 31/2016/QH14 dừng thực hiện chủ trương đầu tư dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận. Thực hiện Nghị quyết, Chính phủ đã kịp thời ban hành Nghị quyết 115/NQ-CP ngày 31/8/2018 về việc thực hiện một số cơ chế, chính sách đặc thù hỗ trợ tỉnh Ninh Thuận phát triển kinh tế - xã hội, ổn định sản xuất, đời sống nhân dân giai đoạn 2018 – 2023 và hỗ trợ Ninh Thuận phát triển thành trung tâm năng lượng tái tạo của cả nước.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên trình bày trước Quốc hội về Tờ trình của Chính phủ về cơ chế đặc thù cho điện hạt nhân Ninh Thuận vào 14/2. Ảnh: QH

Sau khi dự án dừng thực hiện theo Nghị quyết số 31, thì các địa điểm này (1.642ha) đã được quy hoạch làm đất dự trữ chiến lược lâu dài cho năng lượng để có thể tiếp tục xây dựng nhà máy điện hạt nhân khi có chủ trương của cấp có thẩm quyền.

Tại Việt Nam, theo Quy hoạch điện VIII, đến năm 2030, Việt Nam cần 150.000 MW công suất nguồn điện, trong khi con số này sẽ tăng lên khoảng 490.000 - 573.000 MW vào năm 2050. Với tốc độ tăng trưởng điện năng khoảng 10%/năm đòi hỏi Việt Nam phải tìm kiếm nguồn năng lượng ổn định, đáng tin cậy, trong khi tổng công suất hệ thống điện hiện nay khoảng 85.000MW.

Như vậy, Việt Nam cần có thêm khoảng 70.000MW vào năm 2030 và đến năm 2050, tổng công suất cần đạt là 400.000 đến 500.000MW. Việc phát triển nguồn điện hạt nhân sẽ đa dạng nguồn cung, bảo đảm an ninh năng lượng và chuyển dịch năng lượng xanh, giúp Việt Nam đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào 2050 theo cam kết tại COP26. Bên cạnh đó, làm dự án điện hạt nhân còn là cơ hội để nước ta phát triển nhân lực chất lượng cao, nâng cao tiềm lực khoa học công nghệ quốc gia, tham gia vào chuỗi cung ứng công nghiệp điện hạt nhân toàn cầu.

Phiên họp thứ hai của Ban Chỉ đạo Xây dựng Nhà máy điện hạt nhân.

Mặc dù điện mặt trời và điện gió được kỳ vọng là nguồn năng lượng xanh trong tương lai, nhưng đặc điểm thiếu ổn định và phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên khiến tỷ lệ đóng góp của hai nguồn năng lượng này vào hệ thống điện vẫn còn hạn chế. Trong khi đó, các nhà máy nhiệt điện than đang đối mặt với thách thức lớn trong cam kết giảm phát thải ròng. Chính vì vậy, điện hạt nhân nổi lên như một lựa chọn chiến lược.

Tái khởi động điện hạt nhân: Một quyết định đúng đắn, kịp thời

Trước đó, ngày 25/11, phát biểu tại phiên bế mạc Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, Tổng Bí thư Tô Lam cho biết: Ban Chấp hành Trung ương đã thống nhất cao với chủ trương tái khởi động Chương trình điện hạt nhân tại Việt Nam và tiếp tục nghiên cứu Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận. Đây là công việc quan trọng để phát triển hạ tầng năng lượng quốc gia, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước.

Tổng Bí thư nêu, công việc này cần được thực hiện khẩn trương, đáp ứng yêu cầu cao nhất về đảm bảo an toàn và bảo vệ môi trường. Ban Chấp hành Trung ương giao Bộ Chính trị chỉ đạo các cơ quan khẩn trương thực hiện đồng bộ các giải pháp để hoàn thiện đồng bộ hạ tầng năng lượng quốc gia, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong tình hình mới.

Thực hiện nghị quyết của Trung ương, Quốc hội quyết nghị tái khởi động dự án điện hạt nhân Ninh Thuận sau 8 năm tạm dừng. Một trong những nội dung đáng chú ý tại nghị quyết là Quốc hội đã đồng ý tiếp tục thực hiện chủ trương đầu tư dự án điện hạt nhân Ninh Thuận theo Tờ trình số 811/TTr-CP ngày 25/11/2024 của Chính phủ.

Theo kế hoạch của Chính phủ hồi cuối 2009, dự án điện hạt nhân Ninh Thuận gồm hai nhà máy Ninh Thuận 1 và 2, tổng công suất 4.000 MW (2x2.000 MW).

Khu vực xây dựng nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 2

Tại chỉ thị 01 ngày 3/1/2025, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu Bộ trưởng Bộ Công Thương chỉ đạo triển khai, hoàn thành công tác đầu tư dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận trong 5 năm.

Trước đó, Luật Điện lực (sửa đổi) quy định một số chính sách phát triển điện hạt nhân cũng được Quốc hội thông qua, tạo cơ sở pháp lý cho việc hiện thực hoá chủ trương này.

Có thể nói, Việt Nam đã bước qua được những e dè trước đó với nguồn cung năng lượng bền vững với giá cả hợp lý này. Trên thực tế, đối với Việt Nam, đây là một lựa chọn cần thiết, đáp ứng yêu cầu thực tiễn mà nền kinh tế đang đòi hỏi.

Đảm bảo cho phát triển bền vững

Ở góc độ ngành, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, Bộ Công Thương đã tham mưu Chính phủ về việc cần thiết phải phát triển điện hạt nhân. Bởi lẽ, tại Hội nghị lần thứ 26 các Bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu (COP26), các quốc gia cam kết về việc phát triển năng lượng sạch (điện mặt trời, điện gió). Nhưng để khai thác và sử dụng hiệu quả nguồn năng lượng tái tạo này nhất thiết phải có một nguồn điện nền ổn định.

"Điện nền hiện nay chỉ có nhiệt điện than hoặc thuỷ điện. Nhưng điện than đã không còn điều kiện để phát triển và thủy điện cũng đã hết dư địa. Trong khi đó, chúng ta cần phải thực hiện những gì đã cam kết ở COP26 và phát triển điện hạt nhân cũng là xu hướng tất yếu các quốc gia trên thế giới đang thực hiện", Bộ trưởng nêu.

Và người đứng đầu ngành Công Thương đã khẳng định: "Ninh Thuận là địa điểm đã được các đối tác cũng như các bộ, ngành liên quan nghiên cứu rất kỹ lưỡng trong thời gian dài và đây là địa điểm phù hợp nhất để phát triển điện hạt nhân".

Tổng Bí thư và đoàn công tác của Trung ương đã đến khảo sát địa điểm xây dựng Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận. Ảnh: Văn Nỷ

Ngày 5/12, Tổng Bí thư Tô Lâm đã khảo sát địa điểm Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và yêu cầu chuẩn bị tốt các điều kiện để tái khởi động dự án điện hạt nhân. Trước đó một ngày, tại phiên họp chuyên đề pháp luật, Chính phủ cũng đã xem xét đề nghị xây dựng Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi).

"Điện hạt nhân là nguồn điện nền, xanh và bền vững. Điện hạt nhân ngày càng được nhiều quốc gia quan tâm lựa chọn và tiếp tục phát triển. Trong lịch sử có một số sự cố về các nhà máy điện hạt nhân nhưng xét về xác suất là vô cùng thấp" - Tổng Bí thư Tô Lâm nói trong buổi làm việc với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Ninh Thuận liên quan quá trình triển khai đầu tư Dự án điện hạt nhân.

Sự vào cuộc quyết liệt của Thủ tướng và Bộ Công Thương

Ngay sau khi có chủ trương khởi động lại điện hạt nhân, Bộ Công Thương đã nhanh chóng vào cuộc.

Tại họp báo đầu tháng 12/2024, Thứ trưởng Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, Bộ đã tham mưu với Chính phủ, Thủ tướng về việc thành lập Ban Chỉ đạo và Tổ công tác để tiếp tục khởi động chương trình điện hạt nhân tại Việt Nam.

Ngày 10/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký Quyết định số 72/QĐ-TTg thành lập Ban Chỉ đạo xây dựng nhà máy điện hạt nhân.

Theo Quyết định, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính làm Trưởng Ban Chỉ đạo. Phó Trưởng ban Thường trực là Phó Thủ tướng Chính phủ Bùi Thanh Sơn cùng Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên làm Phó Trưởng ban.

Cùng các thành viên là lãnh đạo các Bộ, cơ quan: Khoa học và Công nghệ, Công Thương, Kế hoạch và Đầu tư, Tài nguyên và Môi trường, Quốc phòng, Công an, Xây dựng, Tài chính, Ngoại giao, Tư pháp, Giao thông vận tải, Thông tin và Truyền thông, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Văn phòng Chính phủ, Ủy ban Khoa học - Công nghệ và Môi trường Quốc hội, UBND tỉnh Ninh Thuận, Tập đoàn Điện lực Việt Nam.

Theo đó, Ban Chỉ đạo có nhiệm vụ chỉ đạo tiếp tục thực hiện chủ trương đầu tư Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận; chỉ đạo kiểm tra, đôn đốc thực hiện và tham mưu, đề xuất giải pháp để giải quyết các vướng mắc trong quá trình triển khai xây dựng các nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận.

Tối 13/2, Ủy ban KHCN&MT cùng Bộ Công Thương họp tổng hợp các ý kiến của đại biểu về cơ chế đặc thù cho dự án điện hạt nhân sau phiên họp tại Tổ diễn ra vào chiều 13/2. Ảnh: Thu Hường

Đồng thời, chỉ đạo sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các quy định pháp luật có liên quan, đáp ứng yêu cầu phát triển điện hạt nhân, đảm bảo chất lượng, an toàn, an ninh và hiệu quả; chỉ đạo nghiên cứu, xây dựng chương trình phát triển điện hạt nhân của Việt Nam để báo cáo cấp thẩm quyền phê duyệt.

Chỉ đạo thực hiện hợp tác với các nước, tổ chức quốc tế và Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) trong phát triển điện hạt nhân.

Ban Chỉ đạo thường xuyên báo cáo Thủ tướng Chính phủ về tình hình triển khai thực hiện đầu tư Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận và các nhiệm vụ được giao.

Ngày 15/1/2025, Ban chỉ đạo xây dựng dự án điện hạt nhân đã họp phiên thứ nhất. Tại phiên họp, Thủ tướng giao tỉnh Ninh Thuận làm chủ đầu tư, kêu gọi hợp tác công tư, thu hút đầu tư… để khai thác dân dụng Sân bay Thành Sơn (Ninh Thuận). Cùng với đó, cần chuẩn bị hạ tầng giao thông, điện, nước, văn hóa, giáo dục, thể thao… để đáp ứng nhu cầu xây dựng nhà máy và phục vụ đội ngũ nhân lực triển khai dự án. Đề xuất và triển khai các công việc liên quan giải phóng mặt bằng, chính sách cho người dân nhường mặt bằng cho dự án.

Thủ tướng cũng giao nhiệm vụ cho các cơ quan trong triển khai hợp tác với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA). Đồng thời, Thủ tướng đề nghị các thành viên Ban Chỉ đạo phát huy tinh thần trách nhiệm, khẩn trương triển khai các công việc, tiếp tục kế thừa những kết quả đã làm trước đây và bổ sung cho phù hợp với tình hình mới, chuẩn bị cho phiên họp thứ 2 của Ban Chỉ đạo dự kiến trong trung tuần tháng 2/2025

Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, hiện, Bộ Công Thương đang thực hiện việc rà soát, điều chỉnh Quy hoạch điện VIII, trong đó bổ sung dự án điện hạt nhân Ninh Thuận và nghiên cứu, quy hoạch phát triển các nhà máy điện hạt nhân mới; báo cáo cấp có thẩm quyền cho chủ trương tái đàm phán với các đối tác nước ngoài.

Bộ Khoa học và Công nghệ đang đề xuất sửa Luật Năng lượng nguyên tử; xây dựng chương trình nghiên cứu khoa học công nghệ đặc biệt cấp quốc gia về công nghệ và an toàn hạt nhân; xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng nhân lực phục vụ phát triển điện hạt nhân.

UBND tỉnh Ninh Thuận đã lập Ban Chỉ đạo của tỉnh và tổ giúp việc Ban Chỉ đạo, ban hành kế hoạch thực hiện các nhiệm vụ của tỉnh…

Phiên họp toàn thể lần thứ 11 của Ủy ban KHCN&MT của Quốc hội họp thẩm tra Tờ trình của Chính phủ. Ảnh: Thu Hường

Với yêu cầu phấn đấu hoàn thành dự án điện hạt nhân Ninh Thuận trước 31/12/2030, tại phiên họp Ban Chỉ đạo xây dựng nhà máy điện hạt nhân vào sáng 4/2/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, Trưởng Ban Chỉ đạo xây dựng nhà máy điện hạt nhân chủ trì phiên họp thứ hai của Ban Chỉ đạo.

Thủ tướng giao Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) làm chủ đầu tư Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1, Tập đoàn Công nghiệp năng lượng Quốc gia (Petrovietnam) làm chủ đầu tư Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 2.

Về tiến độ, Thủ tướng nêu rõ, phải rút ngắn thời gian hoàn thành dự án so với dự kiến trước đây, chậm nhất tới 31/12/2031 phải hoàn thành và phấn đấu hoàn thành trước 31/12/2030 vào dịp kỷ niệm 85 năm thành lập nước, 100 năm thành lập Đảng. Các bộ, ngành, địa phương, cơ quan phải xây dựng đường găng tiến độ theo mục tiêu này.

Về lựa chọn đối tác nước ngoài tham gia dự án, Thủ tướng nêu rõ, thực hiện theo Kết luận của Trung ương, Nghị quyết của Quốc hội, chỉ đạo của Bộ Chính trị; yêu cầu EVN, Petrovietnam và các cơ quan ngay trong tháng 2 cử đoàn công tác đàm phán với các đối tác nước ngoài, chú ý phải có đối tác dự phòng để sẵn sàng trong mọi tình huống.

Việc xác định quy mô, công suất, tổng mức đầu tư các nhà máy được xác định trên cơ sở đàm phán với các đối tác và cập nhật phù hợp với tình hình mới, từ đó cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định.

Về nhân lực, Thủ tướng yêu cầu cần khẩn trương rà soát, tập hợp những người đã được đào tạo trong lĩnh vực điện hạt nhân và các lĩnh vực liên quan, đào tạo bổ sung và có cơ chế, chính sách để thu hút nguồn nhân lực, trong đó cần chú ý người tổng chỉ huy, tổng công trình sư của dự án.

Sáng 19/2, với 459/460 đại biểu có mặt tán thành biểu quyết thông qua Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế chính sách đặc thù cho điện hạt nhân Ninh Thuận. Ảnh: QH

Thủ tướng chỉ đạo về bố trí vốn cho dự án, trong đó có việc sử dụng vốn dự phòng của năm 2025, làm ngay thủ tục để sử dụng nguồn vốn này trước ngày 15/2. Thủ tướng cũng nhấn mạnh, việc lựa chọn nhà thầu, dù chỉ định thầu hay đấu thầu, thì quan trọng nhất là làm việc trong sáng, vì lợi ích chung, bảo đảm công khai, minh bạch, phòng chống tham nhũng, tiêu cực.

Có thể thấy, để Việt Nam đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050, điện hạt nhân là nguồn điện lớn, có khả năng chạy nền và cung cấp ổn định, đây cũng là nguồn điện xanh và bền vững. Do đó, việc nghiên cứu phát triển điện hạt nhân trong tương lai để đảm bảo an ninh năng lượng và phát triển bền vững là cần thiết.

Quốc hội đồng thuận cao trước một chủ trương mang tính lịch sử

Tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội khóa XV, sáng ngày 14/2, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã trình Quốc hội một số cơ chế, chính sách đặc thù cho dự án đầu tư Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đã trình 10 nhóm cơ chế chính sách đặc thù cho điện hạt nhân Ninh Thuận tại Quốc hội vào sáng 14/2. Ảnh: QH

Theo Tờ trình số 74/TTr-CP ngày 08 tháng 02 năm 2025 của Chính phủ trình Quốc hội với 10 nhóm cơ chế, chính sách đặc thù cho dự án đầu tư xây dựng Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận.

10 nhóm cơ chế, chính sách đặc thù được Chính phủ trình được cho là nhằm đẩy nhanh tiến độ hoàn thành, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, đáp ứng nhu cầu điện năng cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong kỷ nguyên mới.

Trước đó tại phiên thảo luận tại Tổ ngày 14/2, đã có 44 lượt ĐBQH phát biểu ý kiến và tại Phiên thảo luận tại hội trường sáng 17/2, cũng đã ghi nhận 5 lượt đại biểu góp ý một số nội dung liên quan đến cơ chế tài chính, đấu thầu, vấn đề về công nghệ của dự án… Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã có báo cáo giải trình, làm rõ vấn đề đại biểu nêu.

Sáng ngày 19/2 Quốc hội chính thức thông qua Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù cho điện hạt nhân Ninh Thuận. Ảnh: QH

Thông qua thảo luận tại Tổ và hội trường, các đại biểu đều thống nhất chủ trương cần thiết phải ban hành nghị quyết về các cơ chế, chính sách đặc thù cho dự án đầu tư xây dựng điện hạt nhân Ninh Thuận để đảm bảo triển khai dự án nhanh, hiệu quả, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, góp phần thúc đẩy nền kinh tế phát triển ổn định, nhất là trong bối cảnh Việt Nam đang đưa ra mục tiêu tăng trưởng 2 con số trong những năm tới để thoát bẫy thu nhập trung bình như ý kiến chia sẻ của Trưởng ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Trần Lưu Quang đưa ra tại phiên thảo luận tại Tổ vào chiều ngày 13/2.